بزرگنمايي:

ایران پرسمان - شرق /‌ « حمایت از جنبش مقاومت پنجشیر ضرورت‌ها و ملاحظات » عنوان سرمقاله روزنامه شرق به قلم محمدحسین عمادی است که می‌توانید آن را در ادامه بخوانید:
در شرایط بهت‌آوری طالبان به‌صورت برق‌آسا و در مدت کوتاهی شهرها و استان‌های اصلی افغانستان را اشغال کردند و به ارگ ریاست‌جمهوری رسیدند. توجه رسانه‌های جهان پس از دو هفته صرفا به آشفتگی در خروج پناهندگان و نحوه خروج نیروهای آمریکایی جلب شده بود و رویدادهای فرودگاه کابل را دنبال می‌کرد؛ اما هم‌اکنون آینده سیاسی افغانستان، ضرورت کمک‌های بشردوستانه به مردم این کشور و شیوه طالبان در حکومت‌داری و مشکلات معیشتی مردم در کانون توجهات قرار گرفته است. کشورهای جهان به‌تدریج در حال موضع‌گیری در قبال تحولات کنونی افغانستان و نحوه تعامل با طالبان هستند. اهرم‌های اصلی در مواجهه با طالبان در حال فعال‌شدن است: پرهیز از شناسایی و به‌رسمیت‌شناختن طالبان و قطع کمک‌های مالی تا مشخص‌شدن ماهیت و نحوه عمل آنها از سوی بسیاری کشورها اعلام شده و مکانیسم کمک‌های غذایی و بشردوستانه به مردم افغانستان در حال فعال‌شدن است. در این بین و با ادامه تحولات داخلی، عوامل بالقوه و اهرم‌های داخلی کنترل طالبان نیز به‌تدریج در حال ظهور هستند. از یک سو، انفجار فرودگاه کابل از سوی داعش، یکدستی و حاکمیت مطلق طالبان را زیر سؤال برده و از سوی دیگر حرکت‌های پراکنده و اعتراضات جوانان و زنان افغانستان نشان‌دهنده ظهور نیروهای بالقوه‌ای است که می‌تواند سلطه بلامنازع طالبان را به چالش بکشاند؛ اما هیچ‌کدام از اهرم‌های یادشده به‌اندازه مقاومت روبه‌رشد جنبش پنجشیر و تأثیر‌گذاری آن بر تحولات اخیر افغانستان اهمیت ندارد. تعداد اسرا و تلفاتی که طالبان برای فتح کوچک‌ترین استان این کشور و در سه روز گذشته متحمل شده‌اند به‌مراتب بیشتر از تمامی تلفاتی است که این گروه در سه ماه گذشته برای فتح کل افغانستان داده‌اند. این تحولات باعث شده عملا پنجشیر بار دیگر به کانون توجهات و امید برخی مردم و بسیاری از فعالان سیاسی برای چرخش روند سلطه طالبان تبدیل شده و به تبع آن به محل رویارویی و برخورد جناح‌های مختلف (اصلاح‌طلب و اصولگرا) در داخل و خارج از کشور نیز تبدیل شود. فضای مجازی و رسانه‌های رسمی در روزهای گذشته صحنه فعال‌ مقابله این دو رویکرد است. اکثر اصلاح‌طلبان عدم حمایت صریح و رسمی از مقاومت پنجشیر را یک خطا‌ی تاریخی می‌دانند و رسانه‌های رسمی نیز که از شکست فاحش آمریکا به شعف آمده‌اند و طالبان را دشمن دشمن خود انگاشته و با عکس‌العمل خنثی در قبال تحولات پنجشیر حتی اصالت این مقاومت پنجشیر را ‌زیر سؤال برده یا در حمایت از آن سکوت پیشه کرده‌اند؛ اما نکته مشترک در هر دو دیدگاه اطلاعات ناقص و محدود از واقعیت‌های میدانی و غلبه مواضع نظری و ایدئولوژیک بر شیوه تحلیل و استنتاج آنهاست. با عنایت به تحولات سریع و پیچیدگی فوق‌العاده شرایط منطقه و ایران ضروری است قبل از هر تحلیل و اقدام به تمامی ابعاد این واقعیت در صحنه عمل و دیپلماسی پرداخت و با توجه به حساس‌بودن شرایط، براساس واقعیت‌های میدانی و آینده تصمیم‌گیری کرد. با مروری تحلیلی بر توان و پتانسیل جنبش پنجشیر و براساس منافع مشترک و ملی در شرایط پیچیده کنونی شاید بتوان تصویری روشن‌تر از شرایط ارائه کرد. در ابتدا مروری بر توان بالقوه و تاریخی جنبش پنجشیر داشته باشیم:
1. از نظر حافظه تاریخی و با تکیه بر ویژگی‌های خاص جغرافیایی دره پنجشیر و اراده مردمان و پتانسیل رهبران محلی، پنجشیر به‌خوبی نشان داده که در مواجهه با قوای نظامی کلاسیک و ابرقدرت دوران جنگ سرد (شوروی سابق) و قوای پارتیزانی و خشن طالبان (بین سال‌های 1997-2001 میلادی) توان بالقوه مقاومت و پیروزی دارد.
2. رهبران نظامی و رزمندگان دره پنجشیر به‌صورت تاریخی نشان داده‌اند که نه‌تنها در میدان و با وجود مساحت و جمعیت محدود این دره ( 160هزار نفر) توان پدافندی و مقاومت در قبال اشغال را دارند بلکه می‌توانند در صحنه دیپلماسی (خارجی و داخلی) به‌عنوان یک کاتالیزور توانمند سرنوشت و مسیر تحولات سیاسی افغانستان را رقم زده و به‌کلی دگرگون کنند.
3. هرچند نام پنجشیر با احمد شاه مسعود عجین شده و کمتر کسی در شخصیت بی‌همتا، توان نظامی و مهارت گفت‌وگو با دیگر جناح‌های داخلی و قدرت‌های خارجی او شک دارد، اما توان و انگیزه رهبران کنونی پنجشیر و اصالت نیت آنان در مبارزه علیه طالبان شاید مهم‌ترین نکته‌ای است که از نظر مشروعیت این جنبش و از سوی برخی تحلیلگران مورد سؤال قرار گرفته. برخی مذاکرات اخیر با طالبان را صرفا چانه‌زنی برای امتیاز بیشتر و اصرار بر ضمانتی قوی‌تر برای سهم‌خواهی (حتی تا یک‌سوم قدرت) در دولت فراگیر طالبان و نه حمایت از ارزش‌های بشری و آرمان‌های ملی می‌دانند. اما بسیاری با اتکا به محتوای مذاکرات با طالبان و شکست آن و در نتیجه شروع جنگ تمام‌عیار بر اصالت انگیزه رهبران پنجشیر و تأکید بر منافع ملی، ارزش‌های مردم‌سالارانه و روادارانه آنان معتقدند این جنبش شرایط و مشروعیت کافی برای حمایت را دارد و با استمرار درگیری‌های نظامی و ظهور چهره خشن و غیرقابل انعطاف طالبان، این تفکر هر لحظه در ایران طرفداران بیشتری پیدا می‌کند و احمد مسعود کم‌کم به تنها امید غلبه بر طالبان تبدیل شده است. با وجود گذشته تاریخی و انگیزه رهبران کنونی این جنبش هم‌اکنون و پس از 20 سال با شرایطی کاملا متفاوت روبه‌رو هستیم و معادلات جهانی و منطقه‌ای به‌شدت تغییر یافته است. طالبان خود نیز مدعی تحول هستند، شرایط افغانستان تغییرات جدی کرده و صف‌بندی نیروهای سیاسی نیز به‌شدت تغییر یافته و ضروری است با تکیه بر واقعیت‌های میدانی و محیط جدید بین‌المللی، منطقه‌ای و جهانی ملاحظات و مخاطرات کنونی پیرامون جنبش امروز پنجشیر را مورد بازبینی مجدد قرار دهیم:
1. 20 سال پس از آخرین حرکت نظامی در پنجشیر هم‌اکنون اطلاعات محدودی از توان لجستیکی و تسلیحات نظامی جنبش پنجشیر و تعداد نیروی انسانی رزمنده این ولایت وجود دارد و توان نظامی و لجستیکی آنان در مواجهه با طالبان در پرده‌ای از ابهام قرار دارد. اینکه تاکتیک‌های پدافندی پنجشیر تا چه حد تکامل یافته یا از چه تجهیزات پیشرفته نظامی‌ای در قبال طالبان بهره می‌گیرند، به‌خوبی روشن نیست. با عنایت به غنایم نظامی که طالبان از قوای نظامی افغانستان و آمریکا به یغما گرفته‌اند و با تکیه بر روحیه‌ قوی که از پیروزی برابر آمریکا و ارتش افغانستان به دست آورده‌اند، بی‌شک به‌دنبال پیروزی سریع و مقتدرانه‌ای در قبال جنبش پنجشیر هستند. همین امر باعث می‌شود طالبان تمامی توان نظامی و لجستیکی خود را به کار بگیرند و به قمار بزرگ و خشنی دست بزنند. قماری که ممکن است به سلطه بلامنازع طالبان ختم شود یا لطمه شدیدی بر اقتدار نظامی و امنیتی آنان در آستانه تشکیل دولت و اثبات موجودیت خود به جهانیان وارد کند.
2. ادامه مقاومت پنجشیر بی‌شک ضربه مهلکی بر اقتدار طالبان وارد خواهد کرد و همین امر باعث می‌شود که چهره خشن این گروه بنیادگرا بر جهانیان مشخص‌تر شده و مهم‌تر آنکه دوستان و حامیان پشت‌پرده خارجی آنان سراسیمه به یاری او بشتابند. به شرط ادامه این نبرد، حضور فعال سازمان امنیت پاکستان، داعش خراسان و القاعده در حمایت از طالبان، همچون ترور 20 سال پیش احمد‌شاه مسعود توسط القاعده، قطعی به نظر می‌رسد. بنابراین با تعصب و کینه تاریخی طالبان از منطقه پنجشیر، باید خشونت و خونریزی گسترده علیه مردم محلی در این منطقه را در صورت ادامه درگیری‌ها در تمامی محاسبات مد نظر قرار داد.
3. در 20 سال گذشته و در روند تحولات سیاسی و شکل‌گیری دولت تحت حمایت آمریکا و جامعه غرب، اکثر نخبگان سیاسی افغانستان و رهبران مجاهدین کارنامه درخشانی از خود در به‌کاربستن کمک‌های بین‌المللی در تأمین منافع ملی و توسعه فراگیر کشور از خود نشان ندادند. رهبران و نخبه‌های سیاسی پنجشیر نیز از این قاعده مستثنا نبودند. کسب ناشیانه قدرت سیاسی و مال‌اندوزی مفرط در بین بسیاری از فرماندهان سابق و هم‌رزمان سابق احمد شاه مسعود که هم‌اکنون به عنوان قهرمان ملی شناخته می‌شود، بسیاری از شهروندان افغانستان و حتی مردم پنجشیر را مأیوس و ناامید کرده است. نحوه برخورد کنونی بسیاری از رهبران مجاهدین که هم‌اکنون در ناز و نعمت و در دیگر کشورها در حال چانه‌زنی و معامله سیاسی با طالبان جهت سهم‌خواهی و عضویت در دولت فراگیر هستند خود نیز بخشی از کارنامه مردود این نخبگان است. بازسازی این اعتماد از‌دست‌رفته قطعا به‌سادگی میسر نمی‌شود، اما ظهور احمد مسعود در مقام رهبری مقاومت پنجشیر و شباهت‌های کاریزماتیک او با پدر و اسطوره قهرمان ملی شاید در تقویت نوستالژیک این جنبش نقش مؤثری بازی کند.
4. مقاومت قوای نظامی پنجشیر در زمانی‌که از‌سوی شش استان هم‌جوار و سه‌راه اصلی ورودی محاصره شده و مشکل تأمین لجستیک نظامی و ذخیره مواد غذایی و خوار‌وبار دارد بر کسی پوشیده نیست. شبکه ارتباط الکترونیک منطقه و برق برخی از مناطق قطع شده هر چند بسیاری از قریه‌ها با انرژی برق خورشیدی کار کرده و تجربه زندگی در شرایط قرنطینه امنیتی برای مردم پنجشیر تجربه جدیدی نیست، اما 20 سال گذشته تحولات توسعه‌ای زیادی در منطقه پنجشیر به وجود آورده و وابستگی آنان به خارج از منطقه بن‌بست و کوهستانی خود و به‌خصوص به کابل را افزایش داده است.
5. بر‌اساس تجربه تاریخی شاید مقاومت اولیه و به درازاکشیدن درگیری نظامی اصلی‌ترین شاخص پیروزی جنبش پنجشیر باشد. زمان قطعا به نفع مقاومت پنجشیر است و در‌پیش‌بودن زمستان و سرمای طاقت‌فرسا نیز عامل دیگری است که روند پیشروی طالبان را که توان محدودی در تحمل زمستان دارد، آهسته کند. تجربه تاریخی هم نشان داده است با غرش شیر پنجشیر و روشن‌شدن شمع پنجشیر حرکت‌های مردمی و نهضت‌های محلی و قومی در استان‌های هم‌جوار نیز به صورت جدی تحریک و فعال می‌شود.
6. مهم‌ترین تغییر در شرایط کنونی نسبت به دو دهه پیش را شاید بتوان در تغییر اساسی در معادلات جهانی قدرت و موضع آنان در قبال افغانستان جست‌وجو کرد. بهترین شاهدان مدعا نوع برخورد آمریکا و موضع‌گیری بهت‌آور این کشور در مورد طالبان و افغانستان در سه سال گذشته است که بر کلیه روابط تأثیر گذاشته است. شرایط کنونی و موضع کشورهای همسایه و منطقه در قبال مقاومت پنجشیر نیز هم‌اکنون هیچ شباهتی با دوران مقاومت آنها در زمان اشغال شوروی و دوران حاکمیت طالبان در 24 سال پیش نداشته و بعید به نظر می‌رسد که هیچ‌یک از کشورهای همسایه و منطقه از این جنبش حمایت رسمی کرده و خود را با طالبان درگیر کنند.
با درنظرگرفتن ملاحظات فوق و با پرهیز از احساسات و تحمیل دیدگاه‌های نظری می‌بایست مصالح مردم برادر و همسایه افغانستان را محور قرار داد و ضمن دوری از هرگونه دخالت در امور داخلی افغانستان، به موضعی خردمندانه و دور‌اندیشانه بر‌مبنای منافع ملی نسبت به تحولات کنونی افغانستان پرداخت. اگر احیانا توصیه‌ای از‌سوی جامعه مدنی و روشنفکران در زمینه مقاومت و حمایت از جنبش پنجشیر می‌کنیم لازم است عواقب و نتایج بالقوه آن را در محاسبات خویش با لحاظ‌کردن منافع بلندمدت ملت افغانستان مد نظر بگیریم. برای دستیابی به معیار منطقی در موضع‌گیری رسمی نسبت به تحولات افغانستان نیز باید از دومنظر به منافع ملی و تحلیل شرایط نگریست؛ اولا از منظر پایبندی طالبان به اصول و استانداردها جهانی و رعایت معیارهای انسانی، از این نقطه نظرهیچ اعتمادی بر مدعای تحول طالبان نبوده بنابراین میزان و درجه این تحول در عمل و کردار آنها اصلی‌ترین شاخص تعامل جامعه جهانی و ایران با طالبان خواهد بود. حال که جنبش مقاومت پنجشیر در گفت‌وگوهای خود با طالبان بر رعایت همین مبانی اصرار می‌کند، سرپیچی طالبان از قبول این معیارها می‌تواند بهترین شاخص در نحوه تعامل رسمی با طالبان و حمایت ضمنی از جنبش پنجشیر باشد. از منظر دیگر و جنبه حوزه تمدنی و حفظ معادلات قومی و فرهنگ و زبان فارسی در افغانستان نیز باید با دقت تحولات کنونی را دنبال کرد. اقدامات و مواضع جدی تاجیکستان در قبال طالبان و پاکستان قطعا نیز در همین راستا تعبیر می‌شود و شکست جنبش مقاومت پنجشیر نه‌تنها شکست مردم‌سالاری و محو آزادی در افغانستان تلقی می‌شود بلکه بار دیگر به تفوق و سلطه مطلق پشتون‌ها بر هویت فراگیر ملی و زبان فارسی و به یک پاک‌سازی فرهنگی منجر خواهد شد و معادلات منطقه‌ای را تحت‌الشعاع قرار خواهد داد. بدیهی است رویارویی مقاومت پنجشیر با طالبان خونین خواهد بود اما بهترین صحنه شناخت ماهیت طالبان و میزان انعطاف آنها نه‌تنها در مواجهه با شهروندان افغانستان، بلکه در تعامل با همسایگان خود ازجمله ایران خواهد بود.